Het einde van de Amerikaanse bubbel economie

In 2003 reden er mensen in Silicon Valley rond met een bumper sticker met de tekst: "Please, God, Just One More Bubble". En hun verzoek werd ingewilligd.

Het is een vreemde gewaarwording... Jarenlang je afvragen waneer de economische problemen echt zichtbaar worden in de dagelijkse praktijk en nu elke dag op je wenken worden bediend. We weten nu dat geldnemers massaal hun verplichtingen niet wensen na te komen als hun besteedbaar inkomen achter uit gaat. Jarenlang hebben ze hun welvaart verdedigd door meer te lenen en als er dan terug moet worden betaald zwaai je even naar je geldgever: sorry ik heb het niet. En daarna stuur je je huissleutels op en begin je gewoon weer opnieuw. En wie moeten de lasten dragen? Jawel de geldgevers en niet de geldnemers. De domste geldgevers zijn inmiddels al failliet en alle andere geldgevers die voorzichtiger zijn geweest met het uitlenen van geld aan dubieuze debiteuren, krabben nu 3x achter hun oren en besluiten toch maar te stoppen met lenen aan mensen die het niet meer kunnen betalen. Gratis geld weggeven is toch niet zo'n leuke bezigheid. Het woord lenen impliceert tenslotte dat je het ooit terugkrijgt, danwel in ieder geval het kan opeisen als je het terug wil hebben.

Het verschijnsel dat geldgevers geen (beter gezegd minder) geld meer willen uitlenen is een bekend economisch verschijnsel. Meestal aangeduid als een credit crunch, maar inmiddels heb ik al diverse malen de term Minsky moment voorbij zien komen. Er valt veel over te schrijven, maar heel kort komt het neer dat de reele economie even een pas op de plaats maakt. We hebben met andere woorden even een peak economy bereikt.

Credit crunches en Minsky's moments zijn de schrik van elke overheid/centrale bank. Immers wanneer deze langskomen, krimpt de economie en dat willen wij kiezers/bevolking niet, dus elke overheids dienaar weet dat een krimpende economie moet worden voorkomen om de rust te bewaren. Teruggang is dus taboe. Stilstand is achteruitgang en vooruitgang is het enige recept dat helpt.

Dat alles omdat onze financieel systeem alleen blijft functioneren als (in ieder geval op papier) de economie blijft groeien. Immers een faillissement van een (grote) financiele instelling kan een kettingreactie geven en het wankele kaartenhuis gebouwd op schulden zou zo maar in elkaar kunnen storten.

Echter zolang we vertrouwen hebben dat een economie blijft groeien en we meer schulden aangaan/geld uitlenen blijft alles bij hetzelfde. Dus Centrale banken, overheidsinstellingen grijpen vaak in en verhogen de overheidsuitgaven en verlagen de rente waartegen banken kunnen lenen.

Door de renteverlagingen wordt de reele rente vaak negatief. Dat geeft weer vaak een flinke impuls aan mensen om meer te lenen en dat geld vervolgens te consumeren of te investeren. En voila de economie zal weer gaan groeien. En eigenlijk heeft het sinds de grote depressie altijd gewerkt. In de jaren 70 waren er wat problemen, maar meestal bleek het hierboven beschreven medicijn meer dan voldoende om de patient te genezen.

Maar deze keer is het anders. Al vaker schreef ik over Peak Oil en Global Warming en deze twee verschijnselen leggen een bom onder onze huidige welvaartsmaatschappij die ook nog eens niet kunnen worden bestreden met monetaire maatregelen. In zekere zin heeft de Westerse consumptie maatschappij er voor gekozen om de wereld te vernietigen voor het genot van onze huidige consumptie maatschappij. En het is werkelijk goed toeven in een land als Nederland. Dus zowaar wil de rest van de wereld dat ook. En daar ontstaat dus een groot probleem. We hebben eenvoudig te weinig natuurlijke hulpbronnen om iedereen dit luizeleventje te gunnen en moeder aarde kan zoveel vervuiling ook niet dragen. Dus is ons leven eigenlijk maar voor een klein deel van de wereld weggelegd. Maar met een snel groeiend wereldbevolking (80 miljoen mensen per jaar erbij) zijn er juist meer mensen die toetreden tot onze consumptie maatschappij en niet minder. De wereld streeft daardoor af op een catastrofe.

Onduidelijk was nog hoe die catastrofe heette en waar hij plaats zou vinden, maar inmiddels heeft het beestje een naam: Global Warming. De laatste jaren hebben we reeds een paar keer mogen kijken in de keuken, maar het ziet er niet mooi uit. Droogte en natuurrampen liggen in het verschiet.

Een ding is inmiddels duidelijk: als wij onze welvaarts niveau willen vasthouden zouden we de rest van de wereld bevolking arm moeten houden. Nou dat is dus niet gelukt. Chinezen en de Indiers en nog wat Aziatisch volkeren hebben het wiel ook uitgevonden en leggen in hoog tempo beslag om de basisgoederen die wij nodig hebben om ons comfortabele leventje in stand te houden. Oftewel wij moeten hier minder gaan consumeren en zij mogen meer gaan consumeren.

Natuurlijk doen we onze uiterste best om dit te voorkomen. We vergroten het aanbod van de basisgoederen en met technologische innovatie vergroten we vervolgens de efficientie (zeg maar 2x zoveel sap uit 1 sinaasappel). Dat is exact de reden waarom Malthus geen gelijk kreeg toen hij voedsel tekorten voorspelde. Geef de mens de vrijheid en toegang tot kennis en we blijken elk probleem te kunnen oplossen. Met name het winstmotief blijkt telkens weer erg goed te werken. Oftewel geef het prijsmechanisme de kans om zijn werk te doen en vroeg of laat komt er iemand met een oplossing.

In het geval dat de oplossing vroeg komt, klopt iedereen zich op de borst: het monetaire en fiscale beleid heeft weer uitstekende gewerkt. Deze keer lijkt de oplossing laat te komen want de problemen zijn namelijk groot: de brandstof nodig om de economisch motor te laten draaien dreigt niet meer in voldoende mate te kunnen worden geleverd en het brood om het volk tevreden houden lijkt ook nog eens op te raken. Grote problemen dus. We dachten dat we genoeg brood hadden waardoor we het extra brood in de brandstof tank gooide. De laatste maanden staan er steeds meer mensen op omdat ze dat toch eigenlijk niet zo'n goed idee vinden. En terecht natuurlijk, de sociale onlusten die een tekort aan voedsel opleveren wegen zwaarder dan een lagere benzine prijs.

Schaarste is dus weer terug in de economische vergelijkingen. Zoals ik in eerder op dit blog schreef is er slechts sprake van peak oil light en hebben we gelukkig in ieder geval nog niet peak energy bereikt. Dus de wereld economie kan voorlopig zonder al te grote problemen verder groeien, maar wel met stijgende prijzen voor goederen waar naar de vraag groter is dan het aanbod. En belangrijker met beperkt aanbod zullen bestaande consumenten ruimte moeten maken voor de nieuwe consumenten. En dat betekent dat de Amerikaanse (en Europese) consument minder vrij besteedbaar inkomen zal hebben en dus ook minder gemakkelijk bestaande en nieuwe schulden kunnen servicen. Inflatie is het recept waarvoor nu gekozen wordt, maar het verhelpt niet de echte problemen. Daarvoor is adequaat handelen van de Amerikaanse regering nodig, hetgeen inmiddels 8 jaar lang niet gebeurd is.

Daarom: dit is nog maar het begin, de grootste bubbel is dan wel gebarsten, maar we zijn nog steeds aan het puinruimen. En mogelijk dat we de boel nog een paar jaar kunnen rekken, maar er zullen nog wel een paar pijnlijke verrassingen voor de dag komen. Het zullen goede tijden zijn voor goud. Een veilige haven in onzekere tijden.