Beren en risico's

Het verhaal begin steeds meer op een klassieker te lijken. Vroeger waren het de ontwikkelingslanden die meer importeerden dan exporteerden. Bij hen ging de kost voor de bate uit. Nu worden landen als de Verenigde Staten geplaagd door tekorten op de handelsbalans. Het is een gevolg van convergentie van welvaart. Convergentie komt in het kort erop neer dat wanneer structurele barrieres worden weggenomen welvaartverschillen tussen landen verdwijnen. Economisch gezien heel logisch. Immers zolang er een "gratis" lunch te behalen valt (arbritage) zal er productie van het ene land naar het ander land worden verplaatst totdat de extra winst die valt te behalen is verdwenen. Normaliter gebeurt dit door het wisselkoers mechanisme. Dit is veruit het meest efficiente middel om welvaartsverschillen te egaliseren. Helaas leven we inmiddels al jaren in een wereld waar dat middel systematisch wordt geweigerd door de Chinezen. Daarnaast hebben de Amerikanen een sterke greep op het Midden Oosten waar de consument ook systematisch arm wordt gehouden door een vaste wisselkoers te hanteren. De rest van de wereld, die verstandiger is en geen waardeloze dollars wenst te ontvangen zijn de dupe. Het is werkelijk onaanvaardbaar dat de euro inmiddels door de 1.40 is gegaan terwijl de Mac index van de Economist wijst op een euro/dollar PPP van rond de 1.20. Maar iedereen vindt het best. De Westerse landen zijn tevreden met hun huidige koopkracht en zolang andere landen dat willen financieren, legt niemand de vinger op de zere plek.

Nee India en China zijn kansen, geen bedreigingen. En oppervlakkig gezien lijkt het ook zo. De Nederlandse economie draait weer op volle toeren, lage werkeloosheid en de vooruitzichten zijn ook zeer gunstig als we de miljoenennota er op na slaan. Dat de burger er toevallig weer op achteruit gaat dat is slechts bijzaak. Helaas de reden dat de burger er op achter uit gaat is dat ons totale inkomen veel minder groeit dan op papier lijkt. Omdat convergentie niet via het wisselkoers mechanisme loopt, kunnen we veel te goedkope spullen consumeren en leven we op een te grote voet omdat er een enorm aanbod van geld is. En ja wie wil er nu op achter uitgaan? Niemand toch? Oftewel achter uitgaan is taboe. Dus moet het door een invisible hand gebeuren en lenen we ons suf en worden we toch armer.

Al veel vaker heb ik aangegeven dat convergentie met landen als China en India er toe zal leiden dat zij rijker worden, maar dat wij sneller armer worden dan zij rijk. De wet van de grote getallen zal ik maar zeggen.

Schaarste is inmiddels weer terug gekeerd in de wetten van de economie. Het begon met ijzererts, toen nickel, vervolgens koper. Daarna bleek dat er een enorme vraag naar energie ontstond met snel stijgende olieprijzen en tot slot ongeveer alles wat "echt" is is in prijs gestegen. Ondanks al deze prijsstijgingen is in de Westerse landen de prijsinflatie minder dan 2%. Een wonder wat mij betreft. Het schijnt dat het vervangen van duur personeel hier door goedkoop personeel in China de kostenstijgingen hebben beperkt. Misschien is het ook wel zo en het verhaal is dat door specialisatie China steeds meer produceert en wij steeds meer kunnen consumeren. En afgelopen jaren ging het ook prima. De Amerikanen hebben inmiddels een groter tekort op de handelsbalans dan het Nederlandse nationaal product, maar kunnen op de pof al hun behoeften kopen. En zolang de schuldeisers dollars accepteren, is er geen haan die er naar kraait, want als de Amerikanen hun schuldeisers dienen terug te betalen, drukken ze gewoon wat extra dollars bij. Probleem opgelost.

Helaas is er een omslagpunt. Een overheid/maatschappij is als een bedrijf, zolang je geen geld nodig hebt, staan de bankiers in de rij, zolang je gemakkelijk je rentelasten uit je inkomen kan betalen, doen ze ook niet moeilijk en staan ze te trappelen om je meer te lenen, maar o wee wanneer de schulden zo hoog zijn opgelopen dat je niet meer kunt betalen. Dan rennen ze allemaal en masse weg. Er zijn natuurlijk dan wel wat dappere mensen die roepen van als je ons een extra hoog rente percentage betaald willen we je nog wel meer lenen en by the way we willen wel terugbetaald krijgen in goud. Maar ja dat is het begin van het einde. Het is de vicieuze cirkel van te hoge lasten vs inkomen. Als je je inkomsten weet te verbeteren dan weet je net te voorkomen dat je in de afgrond valt, maar zij die niet meer inkomsten weten te produceren, zullen op een gegeven moment maar 1 keuze hebben: de handdoek in de ring gooien.

En dat is er wat de afgelopen maanden heeft plaats gevonden. Eigenlijk veel sneller en met veel meer gekletter dan was verwacht. De marginale lener gooide in 2007 de handdoek in de ring. De Joe Six pack die zijn Amerikaanse dream probeerde waar te maken, bleek plots niet meer voldoende geld te hebben om die lasten te dragen en liep weg van zijn schulden. En masse waren deze mensen gebruikt om het Amerikaanse tekort op de handelsbalans te financieren en nu bleken die domme buitenlandse beleggers een kat in de zak te hebben gekocht. Toch raar dat je zomaar 8% rente kreeg op die CDOs terwijl je op ander triple A papier maar 4 kreeg. Tja bleek die triple A toch niet te kloppen... Foutje in het model, maar gelukkig hebben Moody's,S&P en Fitch allemaal in de kleine lettertjes op laten nemen dat zij niet aansprakelijk kunnen worden gesteld voor een verkeerde rating....

Als dit het begin is van het omslagpunt dan gaan de VS en dus Europa zware jaren tegemoet. Voorlopig heeft Bernanke zijn Bernanke put uitgeoefend. Dat was niet geheel onverwacht want conform de Taylor rule: 0% groei en 4% inflatie geeft een rentestand aan van 4%. Aangezien de rente stand nu op 4.75% staat heeft Bernanke nog wat speling. Waar financiele markten in het verleden uitstekend reageerden op renteverlagingen en risicopremies werkelijk daalden tot niveaus waarvan je afvroeg wie die leningen nog wilde kopen, zijn voor allerlei catogorieen de risicopremies fors opgelopen. De 3 maands interbancaire tarieven tikken tot 75 basispunten hoger om het geld binnen te kunnen halen. Degenen die leencapiciteit over hebben zijn plots op hun geld gaan zitten.

Wanneer het omslag punt is bereikt en eigenlijk de Verenigde Staten eindelijk zijn eerste downgrade heeft gehad, kan de enige conclusie zijn dat partijen die in dollars willen lenen meer moeten gaan betalen. Dat er nog steeds mensen zijn die vinden dat Treasuries goud gerand zijn en tevreden zijn met minder dan 5% per jaar voor de komende 30 jaar is mij werkelijk een raadsel. De below investment grade dollars leners zijn inmiddels geschrapt van de lijst die nog toegang hebben tot buitenlands geld. De vraag is wanneer de low end investment grade leners worden geschrapt van de lijst van acceptabele risico's. Het gaat gebeuren, de vraag is alleen wanneer. Tot voor kort meende ik dat het nog lang ging duren, maar na de afgelopen maanden ben ik sterk gaan twijfelen. Het zou zomaar eind 2007 of in 2008 kunnen gebeuren.

Naast dit probleem, zijn er nog twee beren op de weg. De ene is peak oil, waarvan hardnekkig door veel experts wordt volgehouden dat het nog jaren gaat duren voordat we dat punt hebben bereikt. En misschien hebben de wijze mannen wel gelijk, maar voorlopig laat ik het me graag bewijzen. De implicaties zijn een olieprijs van ver boven de $100 dollar en natuurlijk een daaraan gerelateerde recessie.

Tot slot hebben we het fenomeen global warming dat onze voedsel en drank bevoorrading in gevaar brengt. De halve wereld droogt uit, waardoor misoogsten en waterschaarste zeer actuele nieuwsonderwerpen zijn geworden. In het minst erge geval schieten de prijzen van voedsel door het plafond, maar aangezien een tekort aan voedsel levensbedreigend is, lijkt mij dat er nog wel wat mensen oorlog willen gaan voeren om eten op de plank te krijgen. Dat is helemaal geen plezierig scenario.

Vooral Afghanistan bewijst het. Het is een hopeloze oorlog, "they fight for food, for Allah". De Taliban vecht om te overleven, als roofdieren in de woestijn zijn ze elke dag weer op zoek naar voedsel en een ieder die daarbij hen dwars zit wordt op leven en dood bestreden. En ja de Nederlanders gaan het land wel even opbouwen. Hoe goed ook bedoeld, het levert niet veel op. Doe liever iets aan de CO2 uitstoot, boycot Chinese producten, verklaar de oorlog aan de VS omdat door hun passiviteit Nederland dreigt te overstromen. Daar help je de Afghanen echt mee.

Al met al, zou het de komende jaren nog wel eens kunnen gaan tegenvallen. Voorzichtigheid is geboden, ook al moeten we niet vergeten, de wereld blijft natuurlijk door draaien maar toch het idee van een gebrek aan voedsel danwel energie met daaraan verbonden een enorme implosie van schulden is een weinig geriefend vooruitzicht.